środa, kwiecień 02, 2025
wtorek, 04 marzec 2025 17:13

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego - przyczyny, objawy i długotrwałe skutki nieleczenia

Laryngolog prywatnie wykona badanie otoskopowe Laryngolog prywatnie wykona badanie otoskopowe pixabay

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego potrafi towarzyszyć pacjentowi wiele miesięcy. Powstaje po nieskutecznie wyleczonym zapaleniu albo jako wynik długotrwałych problemów z drożnością trąbki słuchowej. Co ważne, nie zawsze wywołuje intensywny ból: często pacjenci długo odczuwają jedynie niewielki dyskomfort i go bagatelizują. Tymczasem przewlekły stan zapalny to ryzyko groźnych powikłań.

 

Podstawy anatomiczne i definicja

Ucho środkowe leży tuż za błoną bębenkową. W niej są trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Przenoszą drgania akustyczne z zewnętrznego przewodu słuchowego do ucha wewnętrznego. Niewielka jama jest połączona z nosogardłem poprzez trąbkę Eustachiusza (inaczej: trąbkę słuchową). Podczas przełykania lub ziewania trąbka się otwiera i wyrównuje ciśnienie między uchem a otoczeniem.
Proces zapalny obejmuje błonę śluzową i czasem samą błonę bębenkową. O ostrym zapaleniu mówimy, gdy objawy utrzymują się krótko (zazwyczaj do 3 tygodni), a ból jest zwykle intensywny. Jeśli stan zapalny trwa ponad 3 miesiące, mówimy o zapaleniu przewlekłym. Klasyczne dla tej postaci są nawracające wycieki z ucha, perforacja błony bębenkowej i upośledzenie słuchu. Czasem w tle występują różne procesy patologiczne, m.in. perlaki (cholesteatoma) i polipy.

Zlekceważone przewlekłe zapalenie ucha środkowego pociąga za sobą poważne następstwa. Oto kilka z najistotniejszych:

  • Trwały niedosłuch - uszkodzone kosteczki słuchowe lub błona bębenkowa powodują ubytek słuchu nieodwracalny bez interwencji chirurgicznej.

  • Rozprzestrzenianie zakażenia -  infekcja może zaatakować wyrostek sutkowaty (mastoiditis), a w najpoważniejszych przypadkach dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub ropni mózgu.

  • Rozwój perlaka -  szybko postępująca choroba, kiedy nabłonek złuszczający w uchu stopniowo niszczy kości i grozi powikłaniami neurologicznymi.

  • Zaburzenia rozwojowe (u dzieci): permanentny niedosłuch przeszkadza w rozumieniu mowy, uczeniu się i integracji społecznej.

  • Nawracające stany zapalne - ucho pozostaje wrażliwe na kolejne infekcje, a cyklicznie epizody zaostrzeń dodatkowo niszczą struktury ucha.

Przyczyny i objawy

Często zaczyna się od ostrej, niedoleczonej infekcji. Zbyt wczesne zakończenie antybiotykoterapii (na przykład po ustąpieniu bólu, ale przed zwalczeniem bakterii). Niewyleczone zapalenie przechodzi w formę przewlekłą. Kolejnym czynnik to niedrożność trąbki Eustachiusza i brak wentylacji ucha środkowego. Dochodzi do tego przy przerostach migdałka gardłowego, częstym zapaleniu zatok, nieleczonych alergiach albo wadach anatomicznych. Płyn zalega w jamie bębenkowej i jest pożywką dla bakterii.
Innym źródłem problemu są urazy mechaniczne błony bębenkowej, np. w wyniku nieumiejętnego czyszczenia ucha i gwałtownego wzrostu ciśnienia (podczas nurkowania lub lotu samolotem, jeśli trąbka słuchowa była niedrożna). Jeżeli perforacja się nie zagoi, przez otwór przedostanie się flora bakteryjna z przewodu słuchowego zewnętrznego. Z kolei wystąpienie perlaka (cholesteatoma) to stan, gdy nabłonek płaski rośnie w obrębie ucha środkowego i niszczy kości. Ten rodzaj zmian uchodzi za szczególnie niebezpieczny, bo rosnący perlak uszkadza struktury kostne i powoduje powikłania wewnątrzczaszkowe.

W przewlekłej postaci zapalenia najbardziej typowym objawem jest wyciek z ucha (otorrhea). Ropny, surowiczy albo mieszany i zwykle przedostaje się przez ubytek w błonie bębenkowej. Część pacjentów zaobserwuje tylko okresowe sączenie płynu, inni – stały, choć czasem minimalny, wyciek. Kolejną, dość częstą dolegliwością, jest niedosłuch. Może mieć charakter przewodzeniowy (związany z uszkodzeniem kosteczek słuchowych czy ograniczonym drganiem błony bębenkowej), ale w długotrwałych procesach zapalnych dochodzi do zaburzeń w obrębie ucha wewnętrznego.
W przeciwieństwie do ostrego zapalenia, w przewlekłej postaci ból nie dominuje. Jest raczej tępy, dokuczliwy okresowo.

Diagnostyka i leczenie

Jeżeli problem jest uciążliwy, a termin wizyty na NFZ odległy – skorzystaj z alternatyw. Laryngolog prywatnie wykona badanie otoskopowe. Sprawdzi wygląd błony bębenkowej, ewentualne perforacje i polipy w przewodzie słuchowym. Potem pomiar słuchu (audiometria) i tympanometria – ocenia ruchomość błony bębenkowej i ciśnienie w uchu środkowym. Przy długotrwałym wycieku warto wykonać posiew bakteriologiczny. Ustalimy rodzaj drobnoustrojów i dostaniemy antybiotyk miejscowy. W przypadku podejrzenia perlaka czy uszkodzenia kości, lekarz zleci tomografię komputerową kości skroniowej.
Leczenie zachowawcze to zazwyczaj antybiotyki w kroplach (czasem doustne, jeśli stan jest rozległy), sterydy donosowe (ułatwiają wentylację ucha) oraz regularne oczyszczanie przewodu słuchowego z zalegającej wydzieliny. Gdy zmiany są zaawansowane, potrzeba interwencji chirurgicznej: usunięcie perlaka, polipów lub rekonstrukcja błony bębenkowej (myringoplastyka). W niektórych przypadkach zakładają dren w uchu, aby odprowadzać płyn i zapewnić odpowiednie napowietrzenie.

Leczenie

Charakterystyka

Antybiotyki, sterydy

Zwykle w kroplach; zwalczają zakażenie i stan zapalny.

Toaleta ucha

Fachowe oczyszczanie z ropnej/surowiczej wydzieliny.

Zabiegi chirurgiczne

Rekonstrukcja błony, usunięcie perlaka, polipów, drenowanie.

Leczenie wspomagające

Inhalacje, sterydy donosowe, utrzymywanie drożności trąbki słuchowej.

Przy nawracających problemach z uszami nie czekajcie do wystąpienia masywnego wycieku i przewlekłego niedosłuchu. Regularnie odwiedzając laryngologa wykryjecie ewentualną perforację błony bębenkowej i początki polipów. Zanim dojdzie do głębokich zniszczeń. Należy zachować szczególną ostrożność, jeśli pacjent ma skłonność do częstych infekcji górnych dróg oddechowych albo cierpi na alergie powodujące obrzęk błon śluzowych. W takich przypadkach najdrobniejszy nieżyt nosa utrudnia wentylację ucha środkowego i dochodzi do gromadzenia płynu w jamie bębenkowej. Dbajmy o higienę uszu: unikajcie patyczków higienicznych wkładanych głęboko do kanału słuchowego lub ryzykownych „domowych sposobów” na usuwanie woskowiny. Utrzymujcie nos i zatoki w dobrej formie, choćby przez płukanie solą fizjologiczną w czasie infekcji i ograniczanie kontaktu z dymem tytoniowym.

Rola pacjenta, praktyczne porady

Gdy choroba przyjmuje przewlekły przebieg, dokładnie obserwuj swoje ciało i reaguj na zaostrzenie objawów. Przy nagłym spadku słyszalności lub wystąpieniu bólu natychmiast skonsultuj to z laryngologiem. Dokładnie realizuj zalecenia, zwłaszcza jeśli lekarz zaordynuje antybiotykoterapię. Nagminny błędem to zaprzestanie przyjmowania leku, gdy tylko ustąpią główne dolegliwości. Równie ważna jest edukacja: pacjent lepiej radzi sobie z chorobą, jeśli rozumie jej mechanizmy i wie, jak zapobiegać czynnikom ryzyka U dzieci ta rola przenosi się na rodziców. Są zobowiązani do obserwacji malucha, reagowania na skargi typu „nie słyszę dobrze” oraz terminowego odbywania wizyt kontrolnych.

W leczeniu przewlekłego zapalenia ucha środkowego, duże znaczenie mają codzienne nawyki. Po pierwsze, chroń ucho przed kontaktem z wodą – zwłaszcza jeśli perforacja błony bębenkowej jeszcze się nie zagoiła. Po drugie, dbaj o drożność dróg oddechowych: regularne płucz nos solą fizjologiczną, kontroluj alergie, leczenie kataru i zapalenia zatok. Dbaj o higienę jamy ustnej i gardła. Dobre nawyki żywieniowe, bogate w witaminy i minerały, wspomagają układ odpornościowy i zmniejszają ryzyko kolejnych infekcji. Ogranicz ekspozycje na dym papierosowy, bo dym drażni błony śluzowe i sprzyja procesom zapalnym. Unikaj zbyt silnego przeciągu – zmiany temperatury przyczyniają się do zastoju wydzieliny w trąbce słuchowej.

Infekcji w obrębie ucha środkowego utrudnia zwykłe funkcjonowanie. U dorosłych objawia się on problemami z komunikacją w głośnym otoczeniu, rozumieniem rozmów telefonicznych i oglądaniem filmów bez pogłaśniania. Może doprowadzić do narastającej frustracji, trudności w pracy i relacjach towarzyskich. U dzieci problem jest jeszcze poważniejszy, gdyż słuch odgrywa podstawową rolę w uczeniu się mowy i rozwijaniu umiejętności językowych. Jeśli dziecko zmaga się z przewlekłym zapaleniem ucha i niedosłuchem, może mieć kłopoty z prawidłową artykulacją i rozumieniem poleceń w szkole. To ograniczy jego pewność siebie i osiągnięcia edukacyjne. Długotrwała izolacja osłabia relacje społeczne, a w dorosłym życiu może skutkować trudnościami w znalezieniu satysfakcjonującej pracy. Co istotne, wczesne wykrycie problemów ze słuchem i odpowiednia rehabilitacja (czasem logopedyczna) dają szanse uniknięcia większości komplikacji, jednak wymaga to współpracy między rodzicami, nauczycielami a laryngologiem.